ابوالقاسم ضحاک بن مزاحم هلالی خراسانیابوالقاسم ضحاک بن مزاحم هلالی کوفی خراسانی بلخی (م ۱۰۵ هـ)، از اصحاب امام سجاد (علیه‌السّلام)، محدث، فقیه و مفسر برجسته بعد از تابعین در قرن اول هجری قمری بود. ۱ - معرفی اجمالیابوالقاسم ضحاک بن مزاحم بن یزید هلالی کوفی خراسانی بلخی، تبار او از کوفه بودند، ولی ضحاک در بلخ می‌زیست و یکی از اصحاب امام سجاد (علیه‌السّلام) به شمار می‌رفت. وی از راویان موثق و امین و از فقها و مفسران برجسته بوده و در روستای بروقان بلخ تعلیم و تربیت قریب سه هزار کودک را بر عهده داشت. برای مدتی در سمرقند و بخارا نیز اقامت داشت. برخی از ارباب رجال اهل‌سنت او را توثیق، و برخی تضعیف نموده‌اند. ۲ - اساتید و شاگردانضحاک تفسیر را نزد سعید بن جبیر در ری فرا گرفت. برخی از ارباب رجال گفته‌اند که او حضرت علی (علیه‌السّلام) را دیده و از آن حضرت حدیث آموخته [۱۱]
نمازى شاهرودى، على، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۷۸.
و از افرادی چون ابن‌عباس و ابوسعید خدری نیز حدیث نقل کرده است.راویانی چون بزیع بن عبدالله لحّام و اسماعیل بن ابی‌خالد از وی روایت کرده‌اند. ۳ - مفسر تواناضحاک در تفسیر، بسیار تواناست و آراء استوار و بی‌مانندی دارد، چنان‌که ابن‌کثیر دمشقی در تفسیر واژه ترائب از وی روایت کرده و این کلمه را به استخوان‌های جفت در بدن از جمله دو استخوان بالای رستنگاه مو، میان دو ران معنا و به این وسیله معضلی را حل کرده است. ۴ - تاریخ وفاتهلالی در سال ۱۰۵ هـ درگذشت. در تاریخ وفاتش اختلاف است. ۵ - آثاراثر علمی ضحاک تفسیر القرآن می‌باشد. [۱۸]
نمازى شاهرودى، على، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۷۸.
دارای دو تفسیر کبیر و صغیر است که هر دو، مرجع تفاسیری همچون طبری و طبرسی قرار گرفته است.۶ - پانویس
۷ - منبع• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۴۰۸، برگرفته از مقاله «ابوالقاسم ضحاک بن مزاحم هلالی». • محمدهادی معرفت، تفسیر و مفسران، ج۱، ص۴۱۳-۴۱۴. رده‌های این صفحه : اصحاب امام سجاد | درگذشتگان سال 105 (قمری) | راویان از امام علی | محدثان قرن ۱ (قمری) | مفسران قرن 1 (قمری)
|