زمان تقریبی مطالعه: 4 دقیقه
 

ابوالقاسم ضحاک بن مزاحم هلالی خراسانی





ابوالقاسم ضحاک بن مزاحم هلالی کوفی خراسانی بلخی (م ۱۰۵ هـ)، از اصحاب امام سجاد (علیه‌السّلام)، محدث، فقیه و مفسر برجسته بعد از تابعین در قرن اول هجری قمری بود.


۱ - معرفی اجمالی



ابوالقاسم ضحاک بن مزاحم بن یزید هلالی کوفی خراسانی بلخی، تبار او از کوفه بودند، ولی ضحاک در بلخ می‌زیست و یکی از اصحاب امام سجاد (علیه‌السّلام) به شمار می‌رفت.
وی از راویان موثق و امین و از فقها و مفسران برجسته بوده و در روستای بروقان بلخ تعلیم و تربیت قریب سه هزار کودک را بر عهده داشت. برای مدتی در سمرقند و بخارا نیز اقامت داشت.
برخی از ارباب رجال اهل‌سنت او را توثیق، و برخی تضعیف نموده‌اند.

۲ - اساتید و شاگردان



ضحاک تفسیر را نزد سعید بن جبیر در ری فرا گرفت. برخی از ارباب رجال گفته‌اند که او حضرت علی (علیه‌السّلام) را دیده و از آن حضرت حدیث آموخته
[۱۱] نمازى شاهرودى، على، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۷۸.
و از افرادی چون ابن‌عباس و ابوسعید خدری نیز حدیث نقل کرده است.
راویانی چون بزیع بن عبدالله لحّام و اسماعیل بن ابی‌خالد از وی روایت کرده‌اند.

۳ - مفسر توانا



ضحاک در تفسیر، بسیار تواناست و آراء استوار و بی‌مانندی دارد، چنان‌که ابن‌کثیر دمشقی در تفسیر واژه ترائب از وی روایت کرده و این کلمه را به استخوان‌های جفت در بدن از جمله دو استخوان بالای رستنگاه مو، میان دو ران معنا و به این وسیله معضلی را حل کرده است.

۴ - تاریخ وفات



هلالی در سال ۱۰۵ هـ درگذشت. در تاریخ وفاتش اختلاف است.

۵ - آثار



اثر علمی ضحاک تفسیر القرآن می‌باشد.
[۱۸] نمازى شاهرودى، على، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۷۸.
دارای دو تفسیر کبیر و صغیر است که هر دو، مرجع تفاسیری همچون طبری و طبرسی قرار گرفته است.

۶ - پانویس


 
۱. طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۹۴.    
۲. بخاری، اسماعیل بن ابراهیم، التاریخ الکبیر، ج۴، ص۳۳۳.    
۳. طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۹۴.    
۴. مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱۳، ص۲۹۲.    
۵. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی، ج۱۶، ص۲۰۷.    
۶. عادل نویهض، معجم المفسرین، ج۱، ص۲۳۷.    
۷. مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱۳، ص۲۹۵.    
۸. بخاری، اسماعیل بن ابراهیم، التاریخ الکبیر، ج۴، ص۳۳۳.    
۹. صفی‌الدین خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ج۱، ص۱۷۷.    
۱۰. ابن‌حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج۶، ص۴۸۰.    
۱۱. نمازى شاهرودى، على، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۷۸.
۱۲. صفی‌الدین خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ج۱، ص۱۷۷.    
۱۳. مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱۳، ص۲۹۲.    
۱۴. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر ابن‌کثیر، ج۴، ص۵۳۲.    
۱۵. ر. ک:معرفت، محمدهادی، التمهید، ج۶، ص۶۳.    
۱۶. ابن‌حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج۶، ص۴۸۱.    
۱۷. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۴۵۲.    
۱۸. نمازى شاهرودى، على، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۷۸.


۷ - منبع


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۴۰۸، برگرفته از مقاله «ابوالقاسم ضحاک بن مزاحم هلالی».
محمدهادی معرفت، تفسیر و مفسران، ج۱، ص۴۱۳-۴۱۴.    






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.